Κεφάλαιο 2. Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη – επισκόπηση. Τρόποι θεραπείας και μείωσης των επιβλαβών συνεπειών. Παροχή και μορφή θεραπείας απεξάρτησης

Έρευνα που διενεργήθηκε μεταξύ εθνικών εστιακών σημείων το 2005 αξιολόγησε τα χαρακτηριστικά της παροχής θεραπείας στην Ευρώπη. Εθνικοί εμπειρογνώμονες ρωτήθηκαν εάν στην πλειονότητά τους οι χρήστες οπιοειδών υποβλήθηκαν σε στεγνά θεραπευτικά προγράμματα ή σε θεραπευτικά προγράμματα με ιατρική υποστήριξη ή εάν δεν υπήρξε επικράτηση της μίας μορφής θεραπείας έναντι της άλλης.

Από τα αποτελέσματα προκύπτει μια αναλογία σαφώς υπέρ της θεραπείας με ιατρική υποστήριξη, στο πλαίσιο της οποίας η βασική ουσία που χρησιμοποιείται είναι η μεθαδόνη (εκτός από την Τσεχική Δημοκρατία και τη Γαλλία· για περισσότερες πληροφορίες βλέπε Κεφάλαιο 6). Από τα αποτελέσματα προκύπτει περαιτέρω ότι η θεραπεία απεξάρτησης από τα ναρκωτικά στις περισσότερες χώρες παρέχεται κυρίως σε κέντρα θεραπείας εξωτερικής παραμονής – μόνον στην Τουρκία και τη Λεττονία η θεραπεία παρέχεται ως επί το πλείστον σε κέντρα εσωτερικής παραμονής. Οι παραδοσιακές ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι απεξάρτησης (ψυχοδυναμική, γνωστική-συμπεριφοριστική, συστημική/οικογενειακή θεραπεία ή θεραπεία Gestalt) είναι αυτές που χρησιμοποιούνται συχνότερα σε κέντρα θεραπείας εξωτερικής παραμονής στην Ιρλανδία, τη Λεττονία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Βουλγαρία και την Τουρκία. Εννέα χώρες αναφέρουν την παροχή κυρίως «υποστηρικτικών» μεθόδων (οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν συμβουλευτική υποστήριξη, κοινωνικο-εκπαιδευτική θεραπεία και θεραπεία σχετικά με το περιβάλλον, παρακινητικές συνεντεύξεις ή τεχνικές χαλάρωσης και βελονισμό), και 10 χώρες συνδυάζουν τις διαφορετικές μεθόδους στο πλαίσιο του θεραπευτικού έργου που παρέχεται στα κέντρα θεραπείας εξωτερικής παραμονής.

Όσον αφορά τη θεραπεία σε κέντρα θεραπείας εσωτερικής παραμονής, το μοντέλο 12 βημάτων της πολιτείας Minnesota (ΗΠΑ) χρησιμοποιείται συχνά στην Ιρλανδία, τη Λιθουανία, την Ουγγαρία και την Τουρκία, ενώ έξι χώρες εφαρμόζουν κυρίως ψυχοθεραπευτικές μεθόδους απεξάρτησης, πέντε χώρες «υποστηρικτικές» μεθόδους και 10 χώρες συνδυασμό των προσεγγίσεων αυτών.

Κατά την τελευταία δεκαετία, αλλά κυρίως κατά τα τελευταία 5 χρόνια, πολλές ευρωπαϊκές χώρες «άνοιξαν τις πόρτες» της θεραπείας επεκτείνοντας την παροχή θεραπείας υποκατάστασης και περιορίζοντας τους περιορισμούς πρόσβασης. Ποτέ στο παρελθόν το σύστημα περίθαλψης δεν είχε καταφέρει να προσεγγίσει τόσο μεγάλο αριθμό χρηστών. Πολλοί, αλλά όχι όλοι, χρειάζονται βοήθεια και μετά την απεξάρτησή τους, και πολλοί φαίνεται να χρειάζονται περίθαλψη άμεσης πρόσβασης καθώς και σημαντική υποστήριξη για την επανένταξή τους.

Πλαίσιο 3: Δράσεις και παρεμβάσεις για τους χρήστες ναρκωτικών σε σωφρονιστικά ιδρύματα στα νέα κράτη μέλη

Τα παρόντα στοιχεία βασίζονται σε κοινό σχέδιο συλλογής στοιχείων των ΕΚΠΝΤ–ΠΟΥ Ευρώπης που υλοποιήθηκε το 2005 (1). Η διενέργεια εξετάσεων για χρήση ναρκωτικών σε σωφρονιστικά ιδρύματα αναφέρεται από την πλειονότητα των νέων κρατών μελών. Ωστόσο, υπάρχουν διαφορές μεταξύ των χωρών όσον αφορά τα προγράμματα εξετάσεων για χρήση ναρκωτικών. Οι κρατούμενοι υποβάλλονται σε εξετάσεις μόνον κατά την έναρξη της φυλάκισης στην Τσεχική Δημοκρατία, τη Μάλτα και τη Σλοβενία. Η Μάλτα και η Σλοβενία είναι επίσης οι μοναδικές χώρες που υποβάλλουν τους κρατουμένους σε εξετάσεις προτού αυτοί αναχωρήσουν με άδεια. Τυχαιοποιημένες εξετάσεις για χρήση ναρκωτικών πραγματοποιούνται σε όλα τα σωφρονιστικά ιδρύματα στην Τσεχική Δημοκρατία, τη Μάλτα, τη Σλοβενία και σε λιγότερο από 50 % των σωφρονιστικών ιδρυμάτων της Ουγγαρίας. Τα στεγνά προγράμματα θεραπείας κυριαρχούν στις παρεμβάσεις που γίνονται στα σωφρονιστικά ιδρύματα των νέων κρατών μελών, αλλά η κάλυψη των παρεμβάσεων αυτών είναι περιορισμένη. Στεγνά προγράμματα θεραπείας με παροχή ψυχολογικής υποστήριξης αναφέρεται ότι είναι διαθέσιμα σε λιγότερο από 50 % των σωφρονιστικών ιδρυμάτων στην Τσεχική Δημοκρατία, την Εσθονία, τη Λιθουανία, την Ουγγαρία, την Πολωνία και τη Σλοβακία. Μονάδες στεγνών προγραμμάτων υπάρχουν στις περισσότερες χώρες, αλλά μόνον η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβενία αναφέρουν την ύπαρξη τέτοιων χώρων σε άνω του 50 % των σωφρονιστικών ιδρυμάτων. Η σύντομη αποτοξίνωση με τη χορήγηση φαρμάκων είναι ευρύτερα διαθέσιμη (σε όλα τα σωφρονιστικά ιδρύματα στη Λεττονία, την Ουγγαρία, τη Μάλτα, τη Σλοβενία και τη Σλοβακία). Ο αριθμός των φυλακισμένων στα νέα κράτη μέλη που έχουν πρόσβαση σε θεραπεία με ανταγωνιστές και θεραπεία υποκατάστασης είναι σε γενικές γραμμές χαμηλός. Με εξαίρεση τις περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, η θεραπεία με ανταγωνιστές δεν φαίνεται να παρέχεται και λίγες είναι οι χώρες που αναφέρουν την ύπαρξη θεραπείας υποκατάστασης με οπιοειδή για οξεία αποτοξίνωση σε σωφρονιστικά ιδρύματα (Ουγγαρία, Μάλτα, Πολωνία και Σλοβενία). Οι σχετικές με τα ναρκωτικά παρεμβάσεις προ της αποφυλάκισης κυρίως λαμβάνουν τη μορφή συμβουλευτικής και πληροφόρησης (Τσεχική Δημοκρατία, Λεττονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβενία και Σλοβακία). Η θεραπεία υποκατάστασης ως παρέμβαση προ της αποφυλάκισης είναι διαθέσιμη σε όλα τα σωφρονιστικά ιδρύματα της Σλοβενίας και σε λιγότερο από 50 % των σωφρονιστικών ιδρυμάτων της Πολωνίας. Ελάχιστα σωφρονιστικά ιδρύματα στα νέα κράτη μέλη αναφέρουν τη λήψη μέτρων μείωσης των επιβλαβών συνεπειών για τους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών. Προγράμματα ανταλλαγής βελόνων και συρίγγων δεν εφαρμόζονται στα σωφρονιστικά ιδρύματα των νέων κρατών μελών και μόνον η Εσθονία, η Λιθουανία και η Σλοβενία αναφέρουν την παροχή απολυμαντικών για τον καθαρισμό των συρίγγων. Παρ’ όλα αυτά, στα σωφρονιστικά ιδρύματα γίνεται ιατρική αντιμετώπιση λοιμωδών νοσημάτων που συνδέονται με τα ναρκωτικά. Εμβολιασμοί κατά της ηπατίτιδας B πραγματοποιούνται σε όλα τα σωφρονιστικά ιδρύματα έξι νέων κρατών μελών (Τσεχική Δημοκρατία, Εσθονία, Ουγγαρία, Μάλτα, Σλοβενία και Σλοβακία), και πέντε χώρες αναφέρουν διαθεσιμότητα αντιικής θεραπείας για κρατούμενους θετικούς στον ιό της ηπατίτιδας C σε όλα τα σωφρονιστικά ιδρύματα (Τσεχική Δημοκρατία, Λιθουανία, Πολωνία, Σλοβενία και Σλοβακία). Η εφαρμογή αντιρετροϊκής θεραπείας για κρατούμενους θετικούς στον ιό HIV αναφέρεται από όλα τα νέα κράτη μέλη (2). (1) Στοιχεία διατέθηκαν από την Τσεχική Δημοκρατία, την Εσθονία, τη Λεττονία, τη Λιθουανία, την Ουγγαρία, τη Μάλτα, την Πολωνία, τη Σλοβενία και τη Σλοβακία. Για περαιτέρω παραπομπές βλέπε ΕΚΠΝΤ (2005γ). (2) Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την Κύπρο.