Κεφάλαιο 2. Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη – επισκόπηση. Τρόποι θεραπείας και μείωσης των επιβλαβών συνεπειών. Κοινωνική επανένταξη

Όλη η διαθέσιμη βιβλιογραφία και τα στοιχεία από τα κράτη μέλη συγκλίνουν προς την ίδια αλήθεια: η κατάσταση της ζωής των χρηστών ναρκωτικών είναι πολύ πιο προβληματική και επισφαλής από εκείνη του γενικού πληθυσμού. Ως εκ τούτου, στα δύο τελευταία σχέδια δράσης της ΕΕ η κοινωνική επανένταξη ήταν ένας από τους απώτερους στόχους για τη βελτίωση της υγείας και την κοινωνικής θέσης των χρηστών ναρκωτικών.

Πλαίσιο 5: Η διάσταση του φύλου στη χρήση ναρκωτικών και στην αντιμετώπιση προβλημάτων ναρκωτικών, στην ετήσια έκθεση του ΕΚΠΝΤ για το 2006: επιλεγμένα θέματα

Γενικά, στους χρήστες ναρκωτικών οι άνδρες υπερβαίνουν κατά πολύ σε αριθμό τις γυναίκες. Στα κράτη μέλη της ΕΕ, αφενός η χρήση παράνομων ναρκωτικών είναι πιο συχνή στους άνδρες από ό,τι στις γυναίκες και αφετέρου οι τελευταίοι έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν προβλήματα, να προσφύγουν σε θεραπεία και να πεθάνουν από τη χρήση ναρκωτικών. Το εν λόγω επιλεγμένο θέμα εξετάζει τη χρήση ναρκωτικών και τα προβλήματα που συνδέονται με αυτή με γνώμονα τη διάσταση του φύλου. Μεταξύ των σημαντικών ερωτημάτων που εξετάζονται είναι τα εξής: ποιες διαφορές υπάρχουν στη χρήση ναρκωτικών από τους άνδρες και τις γυναίκες και μήπως μειώνεται η ψαλίδα μεταξύ των δύο φύλων; Τι είδους προσεγγίσεις έχουν υιοθετήσει τα κράτη μέλη για τις ειδικές ανάγκες κάθε φύλου όσον αφορά την πρόληψη των ναρκωτικών, τη θεραπεία, την κοινωνική επανένταξη και τη μείωση των συνεπειών; Είναι οι ειδικοί τρόποι αντιμετώπισης για κάθε φύλο εξίσου σημαντικοί για τους άνδρες και τις γυναίκες; Αυτό το επιλεγμένο θέμα είναι διαθέσιμο σε έντυπη μορφή και στο Διαδίκτυο μόνον στην αγγλική γλώσσα (http://issues06.emcdda.eu.int).

Το σχέδιο δράσης για την περίοδο 2005-08 καλεί τα κράτη μέλη να βελτιώσουν την πρόσβαση και την κάλυψη των προγραμμάτων αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης. Παρόλο που τα κοινωνικά μέτρα εξακολουθούν να αποτελούν λιγότερο καθιερωμένη μέθοδο αντιμετώπισης της προβληματικής χρήσης ναρκωτικών από την προσέγγιση της θεραπείας, οι παρεμβάσεις που συνδυάζουν τη θεραπεία με δράσεις για την υγεία και δράσεις κοινωνικού χαρακτήρα αναγνωρίζονται από τους επαγγελματίες του χώρου ως ο καλύτερος τρόπος για την επίτευξη της επανένταξης των χρηστών ναρκωτικών.

Τα στοιχεία για την κοινωνική επανένταξη (37) είναι λιγοστά στην Ευρώπη, κυρίως λόγω των εμποδίων στη συλλογή ποσοτικών πληροφοριών στον τομέα αυτό. Ως εκ τούτου, οι περισσότερες από τις πληροφορίες που παρατίθενται κατωτέρω βασίζονται σε ποιοτική αξιολόγηση που επικεντρώθηκε στις πολιτικές, την εφαρμογή τους και τη διασφάλιση ποιότητας στα κράτη μέλη (38).

Το 2004/05, ανταποκρινόμενες στο σχέδιο δράσης της ΕΕ, οι 20 από τις 28 χώρες που υπέβαλαν εκθέσεις (39) είχαν θεσπίσει στρατηγική για την κοινωνική επανένταξη που συνδέεται με τα ναρκωτικά. Τέσσερις ακόμα χώρες, παρόλο που δεν επιλαμβάνονται του θέματος αναλυτικά στην εθνική τους στρατηγική ή σε κάποιο άλλο έγγραφο πολιτικής για τα ναρκωτικά, έχουν θεσπίσει στρατηγικές σε περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο• τρεις χώρες δεν έχουν τίποτα από τα δύο.

Σε 11 χώρες η βασική πηγή χρηματοδότησης εντοπίζεται σε κρατικό/εθνικό επίπεδο, ενώ σε άλλες οκτώ σε περιφερειακό/τοπικό επίπεδο. Σε οκτώ άλλες χώρες η χρηματοδότηση προέρχεται από αμφότερα τα επίπεδα, χωρίς να υπάρχει επικράτηση του ενός ή του άλλου, ή μέσω συστημάτων ασφάλισης υγείας.

Στα κράτη μέλη της ΕΕ, η πρόσβαση των προβληματικών χρηστών ναρκωτικών σε μέτρα κοινωνικού χαρακτήρα εξασφαλίζεται μέσω κέντρων που είτε απευθύνονται αποκλειστικά σε χρήστες ναρκωτικών είτε στοχεύουν κοινωνικά μειονεκτούσες ομάδες. Μεταξύ των μέτρων αυτών η στέγαση αποτελεί έναν από τους κύριους άξονες. Η πιο συνηθισμένη υπηρεσία που παρέχεται σε άστεγους προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών είναι η πρόσβαση σε «γενικές υπηρεσίες στέγασης» (σε 21 χώρες), ενώ 18 χώρες παρέχουν υπηρεσίες στέγασης αποκλειστικά για προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών και 13 χώρες συνδυάζουν τα δύο συστήματα. Ωστόσο, υπάρχουν αμφιβολίες ως προς την αποτελεσματική πρόσβαση των άστεγων προβληματικών χρηστών ναρκωτικών στις υπηρεσίες αυτές. Η μικρή διαθεσιμότητα, οι τοπικές αντιδράσεις στην παροχή νέων υπηρεσιών σε χρήστες ναρκωτικών, τα περιορισμένα κριτήρια πρόσβασης και η δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι άστεγοι προβληματικοί χρήστες ναρκωτικών στην τήρηση των κανόνων είναι μερικά από τα προβλήματα που αναφέρθηκαν.

Η παροχή σταθερής στέγης σε άστεγους προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών είναι το πρώτο βήμα προς τη σταθεροποίηση και την αποκατάσταση. Από τον εκτιμώμενο αριθμό προβληματικών χρηστών ναρκωτικών και το ποσοστό αστέγων μεταξύ των ατόμων που ζητούν θεραπεία προκύπτει ότι υπάρχουν περί τους 75 600 έως 123 300 άστεγους προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών στην Ευρώπη. Καθώς επί του παρόντος υπάρχουν κέντρα στις περισσότερες χώρες και καθώς ορισμένες χώρες εξακολουθούν να υλοποιούν νέες δομές, η επίδραση των μέτρων αυτών θα εξαρτηθεί από το κατά πόσο θα διασφαλιστεί η δυνατότητα πρόσβασης των άστεγων προβληματικών χρηστών ναρκωτικών στις εν λόγω υπηρεσίες.