Η ψυχολογική εξάρτηση του καπνίσματος
Ερχεται η νέα χρονιά και έχετε αποφασίσει να κόψετε το κάπνισμα; Είναι σίγουρα μία δύσκολη απόφαση: Τέσσερα εκατομμύρια άτομα πεθαίνουν παγκοσμίως κάθε χρόνο από κάποια νόσο που σχετίζεται με το κάπνισμα, παρά την τεράστια ενημέρωση που υπάρχει γύρω από τις βλαβερές επιδράσεις του τσιγάρου. Οι καπνιστές συνεχίζουν να καπνίζουν αμέριμνοι, διότι η νικοτίνη, όπως και οι άλλες ψυχότροπες ουσίες, προκαλεί σωματική και ψυχολογική εξάρτηση, δυσκολεύοντας έτσι τη διακοπή του καπνίσματος που συχνά είναι μια δύσκολή και επίπονη διαδικασία. Ο καπνιστής συνηθίζει την ουσία και δεν μπορεί να λειτουργήσει κανονικά αν δεν υπάρχει η νικοτίνη στο αίμα του.
Σε περίπτωση διακοπής του καπνίσματος παρουσιάζονται κάποια δυσάρεστα σωματικά συμπτώματα, πόνοι σε διάφορα σημεία του σώματος, πονοκέφαλοι, τρέμουλο, διαταραχές στον ύπνο, πτώση της αρτηριακής πίεσης κ.α .
Όμως, ο καπνιστής συχνά συγχέει την εξάρτηση με την απόλαυση, σύμφωνα με την κλινική ψυχολόγο Αποστολία Ντέκοβα. Αυτή η εξαρτητική σχέση προκύπτει μέσω της μάθησης. Ο καπνιστής συνδέει αρχικά μια ουδέτερη κατάσταση (περιβαλλοντικά ή εσωτερικά ερεθίσματα) με το κάπνισμα και μέσα από αυτήν την επανάληψη οδηγείται στην αυτόματη, ασυνείδητη αντίδραση του καπνίσματος στις καταστάσεις αυτές. Για παράδειγμα μπορεί αυτόματα ο καπνιστής ν’ ανάψει τσιγάρο με τη μυρωδιά και μόνο του καφέ ή κάνοντας ένα μικρό διάλειμμα με τους συναδέλφους του, οπού εκεί η χαλάρωση από την ένταση της εργασίας συνδέεται με το τσιγάρο.
Επίσης, πολλοί καπνιστές έχουν την ψευδαίσθηση ότι το τσιγάρο βοηθά στη χαλάρωση και στη μείωση εσωτερικής και εξωτερικής έντασης. Έρευνες αποδεικνύουν ότι τα άτομα καταφεύγουν στο τσιγάρο υπό στρεσογόνες καταστάσεις, προκειμένου να ανακτήσουν την ηρεμία, τη ψυχραιμία τους καθώς και τον έλεγχο μιας συγκεκριμένης κατάστασης. Ουσιαστικά το τσιγάρο δρα ως «παραρηγορήτης» και απαλύνει το άτομο από τα δυσάρεστα συναισθήματα που μπορεί να αισθάνεται, όπως θυμό, οργή, θλίψη, στεναχώρια κ .α. Ο Φρόυντ εξηγεί ότι οι μανιώδεις καπνιστές έχουν έντονη την ανάγκη του τσιγάρου διότι έχουν καθηλωθεί στο στοματικό στάδιο, γι’ αυτό το λόγο συχνά οι ατέρμονες προσπάθειες διακοπής καπνίσματος συνήθως αποτυγχάνουν. Η αποτυχία της μητρικής ενασχόλησης με το παιδί σ’ αυτό το πρώιμο στάδιο (0-18 μηνών περίπου) οδηγεί σε καθήλωση στο συγκεκριμένο στάδιο. Μέσω του τσιγάρου το άτομο προσπαθεί να καλύψει συναισθηματικά του κενά και την εσωτερική του μοναξιά που βίωνε κατά την πρώιμη παιδική ηλικία.
Ο καπνιστής συχνά αδυνατεί να κατανοήσει την εξαρτητική σχέση που έχει δημιουργήσει με το τσιγάρο και για να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση χρησιμοποιεί πληθώρα αμυντικών μηχανισμών όπως: την άρνηση, την εκλογίκευση, την μόνωση συναισθήματος, το χιούμορ κ.α. Η χρήση της άρνησης βοήθα τον καπνιστή να μην έρθει αντιμέτωπος με την προφανή του εξάρτηση, καθώς και με την αδυναμία του να διακόψει το κάπνισμα. Στην εκλογίκευση το άτομο χρησιμοποιεί τη λογική του προκείμενου να πείσει τον εαυτό του καθώς και τους άλλους ότι το τσιγάρο δεν του έχει δημιουργήσει και δε θα του προξενήσει και στο μέλλον βλαβερές συνέπειες στην υγεία του, μας εξηγεί η κ. Ντέκοβα.
Μερικά παραδείγματα εκλογίκευσης που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο καπνιστής είναι: «Από κάτι θα πεθάνουμε όλοι κάποια στιγμή, τουλάχιστον εγώ θα πεθάνω ευχαριστημένος», «Η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι χειρότερη από την νικοτίνη που εισπνέω καθημερινά» κ.α. Η μόνωση συναισθήματος χρησιμοποιείται από άτομα τα όποια αποκόπτουν το συναίσθημα τους, προκείμενου να αντιμετωπίσουν μια δύσκολη κατάσταση. Στη περίπτωση του καπνίσματος ο καπνιστής όταν συζητά με άλλους μιλά με αποστασιοποιημένο τόνο ακόμα και αν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας που προέρχονται από το κάπνισμα, προκείμενου οι άλλοι να μην κατανοήσουν τα δύσκολα και τα επίπονα συναισθήματα που βιώνει. Τέλος, το χιούμορ συνήθως χρησιμοποιείται από τον καπνιστή προκείμενου να ελαχιστοποιήσει το πρόβλημα, καθώς και να αποφύγει την κριτική των μη καπνιστών με πλάγιο τρόπο.
Ο καπνιστής είναι σημαντικό να αναλογιστεί τις καταστρεπτικές συνέπειες του καπνίσματος στη ζωή του. Σε περίπτωση που το κάπνισμα απειλεί τη σωματική του υγεία θα χρειαστεί να κατανοήσει τη ψυχολογική εξάρτηση που αισθάνεται από το τσιγάρο, επισκεπτόμενος κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας ή ακολουθώντας εναλλακτικούς τρόπους διακοπής καπνίσματος όπως το ηλεκτρονικό τσιγάρο, οι τσίχλες νικοτίνης, ο βελονισμός, η ομοιοπαθητική κ.α.
Πηγή: www.protothema.gr